Dit jaar is De onderwaterzwemmer van P.F. Thomése verschenen. Dat Thomése is een veelzijdig schrijver is blijkt wel uit zijn gevarieerde oeuvre. Om eerlijk te zijn had ik nog niet eerder werk van Thomése gelezen, maar na alle lovende recensies en de grote hoeveelheid aandacht die het boek heeft gekregen kon ik er niet meer om heen; ik wilde en moest weten waar het boek met de prachtige omslag over ging.
In De onderwaterzwemmer lezen we over het leven van Tin. Het verhaal begint wanneer Tin op veertienjarige leeftijd gedurende een nachtelijke oversteek tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vader verliest. Tin haalt de overzijde van de rivier zonder problemen, maar nadat hij aan de overkant is aangekomen blijkt zijn vader er niet te zijn. Hij zoekt, blijft wachten en hoop houden maar helaas zonder het gewenste resultaat. Met een groot schuldgevoel moet hij naar huis en aan zijn moeder vertellen dat hij zijn vader is kwijtgeraakt; verloren. De blik in haar ogen maken hem klein en het stille verwijt dat zij nooit uitspreekt maar niet kan verbloemen, raakt hij nooit kwijt.
Door deze gebeurtenis gaat Tin met een groot schuldgevoel door het leven. Hij heeft het gevoel het leven niet te leven, maar aan de zijlijn staat toe te kijken hoe het leven hem leeft. Het laat hem niet los dat hij zijn vader is verloren; geen afscheid heeft kunnen nemen. Alsof het leven een grapje met hem uithaalt.
Zoveel leegte, en nergens een plek om te kunnen verdwijnen
In het tweede deel van het boek is Tin halverwege de veertig en gaat met zijn vrouw op vakantie naar Afrika. Hoewel hij niet zoveel van reizen houdt, gaat hij mee omdat zij dat graag wil. Zij sponsort een klein albino jongetje door hem maandelijks geld te sturen en ze wil hem in het echt zien. Tin observeert het land en de mensen van een afstand. Hij wordt door zijn angsten afgeremd om deel te nemen aan het leven en dat blijkt ook uit de avonturen die zij tijdens deze reis maken. Hun vakantie in Afrika loop uit op een totale catastrofe en het verleden lijkt zich te herhalen wat tot een enorme confrontatie zorgt. Tin heeft steeds meer het gevoel buitenstaander te zijn in zijn eigen leven.
In Afrika moet Tin zijn angsten wel onder ogen komen om de verdwijning van zijn vader te verwerken; hij kan zich niet meer verstoppen in het vlakke, droge landschap waar ze wel zijn aangewezen op lokale bewoners om te overleven.
Zich herinneren betekende altijd: zich verwijderen
Het enthousiasme van zijn vrouw kan hem niet raken, ze begrijpen elkaar niet. Je voelt de paniek, de angst maar ook bovenal het onbegrip en de wil om begrepen te worden.
Maar het bijhorende verlies kent ze zelf niet, haar persoonlijke universum is nog niet aangevreten door de zwarte gaten van de dood, de klaarlichte verdwijnpunten die met het blote oog niet waarneembaar zijn.
Zijn dochter heeft hem de gebeurtenissen in Afrika nooit vergeven en in het derde deel, ruim 25 jaar later, lezen we hoe Tin zijn leven overdenkt op zijn sterfbed. Een leven vol verwijt, schuldgevoel en onzekerheid. Zal hij in vrede kunnen sterven?
Het is niet gebruikelijk dat ik een boek lees met een potlood in de aanslag, maar De Onderwaterzwemmer is een boek waarbij je niet om de prachtige volzinnen uitkomt. Ik wilde ze koesteren, onthouden en zo Tin meer begrijpen. Vooral in het deel waarin zijn vader wordt opgeslokt door de donkere rivier dat zo tekenend is geweest voor zijn leven, staat bol van de prachtige zinnen die je meevoeren in de ontwikkelingen die Tin gaat doormaken.
Thomése heeft op prachtige wijze het gevoel van Tin onder woorden gebracht. Alle drie de delen zijn weer anders beschreven; het eerste deel is literair met prachtige uitspraken en volzinnen. In het tweede deel wordt de druk op de schouders van Tin steeds groter. De radeloosheid die steeds meer en meer toeneemt. Het staat buiten kijf; er gaat iets drastisch gebeuren in Afrika. Iets wat hij in het derde deel reflecteert. De overgangen zijn abrupt, maar je weet meteen hoe het vorige deel is afgelopen.
Wat een prachtig boek (ik durf het woord beklemmend bijna niet in de mond te nemen zo cliché, maar ik doe het toch). Het is gevoelig, intens en beklemmend. Het is een boek vol emotie en het raakte mij harder dan ik had gedacht.
1 thought on “De onderwaterzwemmer van P.F. Thomése”